Hoeveel partijen zal Borne na de volgende verkiezingen tellen?
Het ‘hoe’ staat in een hele stapel wetten en regels en komt er op neer dat je genoeg stemmen moet krijgen, óf hoog genoeg op een lijst moet staan waar genoeg mensen op stemmen. Er zijn dus twee antwoorden mogelijk en daar gaat het mis.
Laten we als voorbeeld een gemeente nemen met een totaal aantal zetels van 19. De partij “Ons dorp” doet mee aan de verkiezingen en dient netjes op een dag in Januari voor de verkiezingen in maart een lijst in van 10 kandidaten. Op die lijst staat een groep mensen die het op dat moment met elkaar eens zijn over wat ze willen en wie er het best in de raad kan.
Stel “Ons dorp” krijgt bij de verkiezingen 3000 van de in totaal 19000 uitgebrachte stemmen. In dit gemakkelijke voorbeeld zijn dat drie zetels dus “Ons belang” komt met drie zetels in de raad. Maar wie van de tien komt er nu in?
Daarvoor kijkt de wet eerst naar wie er genoeg stemmen heeft om er op zijn eentje in te komen. Dat is in dit voordeel 1000 stemmen. Nu stemmen de meeste mensen op de nummer 1 van een lijst en komt het niet zo vaak voor dat mensen lager op de lijst die drempel halen. Die komen er -min of meer- op volgorde aan de beurt. Dus is het mogelijk dat er mensen in de raad komen waar niemand op gestemd heeft, of die in hun eentje lang niet genoeg stemmen kregen.
Maar de in januari ingediende lijst geldt voor de gehele periode van vier jaar. Als er in de partij “Ons dorp” ruzie ontstaat kan het dus voorkomen dat er iemand in de raad komt die zowel te weinig steun heeft als geen lid meer is. Maar het kan nog gekker worden.
Stel, de nummer 1,2 en 3 van de lijst worden benoemd en nummer 4 is zo teleurgesteld dat hij of zij overloopt naar een andere partij. Of een nieuwe partij begint. Vervolgens verhuist nummer 2 naar elders en kijkt men op nieuw naar de lijst wie de opvolger wordt. Wie is er nu aan de beurt? Nummer 4!
Dat wordt “zetelroof” genoemd en legaal is er niets tegen te doen. Het leidt tot haat en nijd, afsplitsingen, verziekte verhoudingen en instabiliteit. Geen partij of gemeente is daar immuun voor en Borne heeft er niet zo heel veel last van, maar in gemeenten zoals Almelo en Hengelo speelt het een grote rol.
Een benoeming in de raad geldt voor de hele periode. De Nederlandse wet gaat er van uit dat raadsleden handelen voor het algemeen belang en dus niet door hun partij of lijst onder druk mogen worden gezet. Dit heet met deftige woorden “zonder last of ruggespraak” en dit zorgt er voor dat de regels die hier achter zitten niet veranderen.
Maar ze maken het politieke leven af en toe wel erg lastig.
Lukas Schoonhoven
Lukas Schoonhoven was actief als docent en wethouder van de gemeente Hengelo, tegenwoordig is hij onder meer adviseur op het gebied van bestuur en beleid en fervent beoefenaar van rollenspellen.