In Oud Borne is veel bijzonders te zien, lees het verhaal achter de foto.
Salomon Spanjaard was de grondlegger van de joodse gemeenschap in Borne. Toen er nog geen synagoge was, kwam men voor een eredienst bijeen in de voorkamer van de schoonvader van Salomon Spanjaard, de heer van Gelder.
In 1840 besloot Salomon dat er een synagoge moest komen. Hij had inmiddels grond in zijn bezit en hij had een tekening en een begroting laten maken: de bouw van de synagoge zou 1400 gulden kosten. Zelf had Salomon onvoldoende geld en daarom vroeg hij anderen om financiële steun. Hij wist hiermee 1000 gulden binnen te halen, nog steeds onvoldoende.
Salomon kreeg van iemand het advies om aan Koning Willem II een verzoek te schrijven voor een subsidie. In zijn eerste brief vroeg hij om 400 gulden. Dat verzoek werd door de Koning afgewezen, maar bij het tweede verzoek kreeg hij 100 gulden. Ook werd in die brief vermeld dat, als er meer geld nodig was, hij het jaar daarop maar opnieuw een verzoek moest doen. In de jaren daarna kreeg Salomon nog twee keer een financiële bijdrage van de Koning.
Bouwbedrijf Mosselt aan de Brinkstraat, buurman van Salomon, bouwde de synagoge in 1842, de bouw duurde een jaar. In 1843 werd de synagoge officieel ingewijd door de Opperrabbijn Hartog Josua Hertzveld uit Zwolle. Bijzonder is de gevelsteen waar een tekst in het Hebreeuws staat. Het zijn de eerste woorden van een gebed uit de Thora (Oude testament), Numeri 24 vers 5: “Hoe goed zijn uw tenten, o Jacob, uw woningen, o Israël”.
In 1943 gaf de Duitse bezetter de Joden in Borne opdracht zich te melden op het gemeentehuis. 77 Joden hebben zich toen gemeld en werden weggevoerd, van hen kwamen er na de oorlog slechts vier terug.
Borne had na de oorlog dan wel een synagoge, maar kon deze formeel en financieel niet meer in stand houden. Er moeten namelijk bij elke dienst tien volwassen mannen aanwezig zijn. Het pand werd toen verkocht.
Uiteindelijk werd de synagoge in 1975 een Rijksmonument en daarmee was slopen van het pand niet meer toegestaan. Desondanks raakte het pand verder in verval. In 1983 was er een groep Bornenaren die het gebouw in ere wilde herstellen. De school naast de synagoge en enkele woningen er omheen werden verkocht door de gemeente aan particulieren. Met onder andere rijkssubsidie werd de synagoge door hetzelfde aannemersbedrijf Mosselt, dat destijds de synagoge ook had gebouwd, gerenoveerd.
Aan de buitenkant is er weinig veranderd, wel aan de binnenzijde. Zo is het balkon waar de vrouwen moesten zitten verkleind. Twee ramen en de balustrade werden daardoor beter zichtbaar en ook de lichtinval verbeterde. In de balustrade is een “blauwe Davidster” geplaatst. Deze ster kwam oorspronkelijk uit de joodse school aan de Brinkstraat.
Sinds 1986 is de synagoge een cultureel podium voor exposities, lezingen en concerten. Het gebouw valt nu onder de “Stichting Bornse Synagoge”.
Kijk voor meer informatie ondermeer in “De geschiedenis van de Bornse synagoge” door Stevine Groenen (boekje te koop in de synagoge).
Foto: Milad Rezek
Tekst: Lilian Berends
Met dank aan Martin Thiehatten
een productie van RTV Borne.