Lees alle columns van Jan Stoop op www.borneinbeeld.nl.
OMKIJKEND
Meer dan 500 jaar geleden (meer specifiek 508 jaar geleden) stierf hij. Om nog wat preciezer te zijn: begin augustus 1516. Op, zo is overgeleverd, ongeveer 65-jarige leeftijd. Het Rekeningboek 1513 – 1519 van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap meldt zijn uitvaart op 9 augustus 1516.
In documenten werd hij Hieronymus van Aeken genoemd, Nederlands schilder (waarschijnlijk ‘s Hertogenbosch ca 1450 – ‘s Hertogenbosch 1516). In 1480 komt voor het eerst in register Illustre Onze Lieve Vrouwe Broederschap ‘s Hertogenbosch ‘Jeroen die Maelre’ voor. Daarna wordt hij herhaaldelijk vermeld. Voor de St. Janskerk in
‘s Hertogenbosch voerde hij bestellingen uit. Filips de Schone bestelde een groot schilderij met als titel het Laatste Oordeel.
Aeken vond bij uitstek gelegenheid fantastische en gedrochtelijke wezens – samengesteld uit delen van mensen, dieren en levenloze voorwerpen – vrij spel te laten. Nog groter fantasie legde hij aan de dag in zijn ‘Tuin der Lusten’, zo lees ik over hem. Hij werd beroemd door zijn schrikaanjagende voorstellingen van de hel en haar bewoners.
Acht jaar geleden, in het voorjaar van 2016 stond ik oog in oog met Jeroen van Aken, Jheronimus, beter bekend als Jeroen of Joen Bosch. Ik legde het vast in een cursiefje over dingen en mensen die voorbijgaan.
Ik was in een krioelend museum. Oog in oog met zijn werk, voor zover gesigneerd. Wat hij vaak niet deed. Pakweg 30 werken zijn met ‘redelijke zekerheid’ aan hem toe te schrijven. Werk dat wonderlijk is. Krioelend. Bizar, ongebreideld fantastisch, wonderlijk visionair. Visioenen van een genie, heet de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum in de dat jaar overal Bosch ademende stad ‘s-Hertogenbosch. Zijn stad.
Werk dat het verhaal vertelt van struikelende mensen tussen hemel en hel. Die eerder bezwijken voor het kwade dan dat ze kiezen voor het goede. In beelden die geen menselijk oog nog ooit had gezien. Schrik- en vreesaanjagend. Verschrikking gestapeld op verschrikking. Pessimistisch is Bosch; visie.
Waanzinnig? Monsterlijk? Exotisch? Ook. Zie het paradijspaneel ‘Tuin der Lusten’. Zie ‘De Hooiwagen’. Zie ‘Landschapsmens’. Mens en landschap, mens en omgeving versmolten verbeeld. In benarde positie een gevangene van het landschap. Waanzin en zelfvernietiging. Zie ‘Het Narrenschip’ met een uil die neerkijkt op dit wankele evenwicht. Zie de schaatsende vogelbode. Raadselachtig.
Zie ‘De Marskramer’ die ‘op een slof en een oude schoen’ zijns weegs gaat. Steeds vertwijfeld omkijkend naar….
Tja, naar wat?
Jan Stoop, 04-09-2024
Kijk hier voor meer Verhalen uit Borne
Meer over cultuur uit Borne
Volg het nieuws uit Borne